Integracja sensoryczna opiera się na neuroplastyczności mózgu. Czyli? Tkanka nerwowa, z której zbudowany jest nasz mózg ma zdolność do tworzenia nowych połączeń, zmienności, adaptacji do nowych warunków oraz uczenia się. Czyli, dzięki neuroplastyczności przy odpowiedniej stymulacji układu nerwowego jesteśmy w stanie wypracować nowe, reakcje adaptacyjne czyli nauczyć mózg właściwego zarządzania bodźcami, które docierają do naszego ciała i odpowiedniej reakcji na nie.

Integracja sensoryczna – co to takiego?

Integracja sensoryczna to proces, w którym mózg organizuje i interpretuje informacje docierające z różnych zmysłów. Jednak istnieją jeszcze inne układy sensoryczne: układ przedsionkowy (nazywany zmysłem równowagi) – informujący o ruchu i sile grawitacji, układ proprioceptywny (inaczej zmysł kinestetyczny) – odbierający informacje ze stawów i mięśni, układ interoceptywny (wewnętrzny, trzewny) – wykrywający zmiany w narządach wewnętrznych. Każdy z tych układów sensorycznych posiada specyficzne komórki, wyspecjalizowane w odbieraniu bodźców ze środowiska, czyli tzw. receptory. To, że widzimy błękitne niebo, czujemy smak kawy, słyszymy dźwięki grane na instrumentach, to, że wiemy, że jesteśmy głodni, spragnieni, wypoczęci albo senni, a także to, że potrafimy rozróżnić bodźce, np. zapach pomarańczy od zapachu nieświeżego jedzenia, dźwięk gitary od dźwięku wiertarki, uczucie sytości od głodu, zależy nie tylko od możliwości do odbioru bodźców przez wyspecjalizowane komórki. Potrzeby jest nam do tego sprawnie działający układ nerwowy, który odbiera i interpretuje sygnały, które docierają z receptorów, aby odpowiedzieć na sygnał odpowiednią reakcją. Po dotknięciu gorącego garnka prawie natychmiast, jeszcze zanim to sobie uświadomimy, gwałtownie odsuwamy rękę. Receptor bólowy znajdujący się w skórze odbiera informacje o wysokiej temperaturze. Powstały w wyniku pobudzenia impuls nerwowy jest odbierany i interpretowany przez ośrodkowy układ nerwowy. Stamtąd wysyłana jest odpowiedź do mięśni, które odpowiadają skurczem, dzięki czemu ręka odsuwa się od gorącej powierzchni. Sygnał przesyłany jest również do obszarów mózgu kontrolujących zachowanie (do kory mózgowej). Odsuwając rękę od gorącego garnka jesteśmy świadomi tego, co się wydarzyło i czujemy ból. Jest to doświadczenie, które pozostaje w naszym układzie nerwowym.

​Kiedy rozpoczyna się integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie życia płodowego. Wtedy zaczynają rozwijać się układy bazowe, czyli układ dotykowy, proprioceptywny i przedsionkowy. To od nich zależy dobra percepcja wzrokowa, słuchowa, kształtowanie się schematu ciała, koordynacji ruchowej, planowania ruchu oraz równowagi emocjonalnej. To wpływa na zdolność do koncentracji uwagi, samokontrolę, akceptację siebie, zdolność do efektywnego uczenia się. Czyli wszystko to co jest niezbędne, aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować w domu, w szkole, w rodzinie i wśród grona rówieśników. Najintensywniej mózg małego człowieka rozwija się do 7 roku życia. Dlatego tak ważne jest aby w tym okresie zapewnić dziecku jak najwięcej różnorodnych doświadczeń sensorycznych. Mózg małego dziecka, z jego olbrzymim potencjałem do uczenia się i adaptacji, czerpie korzyści z różnorodnych doświadczeń zmysłowych. Stymulowanie wszystkich zmysłów poprzez zabawę, eksplorację i interakcje społeczne może wspierać zdrowy rozwój. Przygotowuje to dziecko do przyszłych wyzwań edukacyjnych i życiowych.

Kiedy do specjalisty?

Na początku warto zaznaczyć, że nie ma dolnej granicy wieku dziecka, z którym można udać się do terapeuty integracji sensorycznej. Zaburzenia integracji sensorycznej to trudności, z którymi bardzo często mały człowiek przychodzi na świat. Nie ma co liczyć na to, że z nich sam wyrośnie. Z czasem stają się one coraz bardziej widoczne, rosną razem z dzieckiem, często na ich podstawie narastają kolejne trudności. Niestety bardzo często problemy z SI wyłapywane są dopiero na etapie wczesnoszkolnym, kiedy dziecko ma 6 – 7 lat i pojawiają się pierwsze problemy z nauką, zachowaniem i ogólnym funkcjonowaniem dziecka w szkole. Na szczęście, na tę terapię nigdy nie jest za późno. Natomiast im wcześniej zaczniemy, tym szybciej osiągniemy zadowalające efekty.

Jak wygląda terapia Integracji Sensorycznej?

Zanim dziecko rozpocznie terapię SI musi zostać zdiagnozowane pod kątem rozwoju procesów sensorycznych. Na podstawie badania dziecka, szczegółowego wywiadu z rodzicami oraz obszernych informacji z kwestionariusza sensomotorycznego, przygotowywana jest pisemna ocena funkcjonowania układów sensorycznych. Na jej podstawie terapeuta opracowuje plan działania. Nie każde dziecko, u którego pojawiły się trudności będzie wymagało terapii w gabinecie. Czasami wystarczy odpowiednio opracowana tzw. „dieta sensoryczna”, czyli odpowiednie zadania do realizacji w domu. Terapia w gabinecie przebiega w formie zabawy. Terapeuta tak organizuje przestrzeń i planuje aktywności, aby stwarzać dziecku sytuacje do jak najlepszej adaptacji. Przez przyjemną i interesującą dla dziecka zabawę dokonuje się integracja bodźców zmysłowych oraz doświadczeń płynących do ośrodkowego układu nerwowego. Czasami efekty terapii pojawiają się po kilku miesiącach, najczęściej jednak trwa to ok. roku. Warto pamiętać, że integracja sensoryczna nie polega na uczeniu się konkretnych umiejętności np. jazdy na rowerze lub pisania i czytania. Jej zadaniem jest usprawnianie pracy układu nerwowego oraz systemów sensorycznych, których prawidłowe funkcjonowanie stanowi bazę do rozwoju wymienionych wcześniej umiejętności.

Co może zaniepokoić rodzica?

Poniżej znajduje się lista typowych zachowań, prezentowanych przez dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Warto ją przeanalizować, a w razie wątpliwości – umówić na spotkanie z terapeutą SI.
Sygnały jakie wysyła nadwrażliwe dziecko przed ukończeniem 3-ego roku życia:
  • ma problemy z jedzeniem (ssaniem, gryzieniem, żuciem, połykaniem),
  • akceptuje tylko niektóre pokarmy, nie toleruje niektórych konsystencji, nie lubi próbować nowych smaków,
  • podczas jedzenia często reaguje odruchem wymiotnym, łatwo krztusi się,
  • ma kłopoty z regulacją snu, występują częste wybudzenia i kłopoty z wyciszeniem się,
  • nie toleruje dotyku, reaguje płaczem na przytulanie czy głaskanie,
  • nie lubi ubierania, kąpieli, mycia głowy, obcinania paznokci itp.,
  • impulsywność,
  • często miewa ataki złości,
  • pręży się, zaciska piąstki, unika ewidentnie kontaktu wzrokowego,
  • reaguje płaczem na dźwięki otoczenia,, dźwięki mowy czy muzykę,
  • jest opóźnione psychoruchowo (późno siada, raczkuje i chodzi, jest niezdarne ruchowo),
  • rozwój mowy jest opóźniony (często nie pojawia się gaworzenie, mówi mało i niechętnie).
Objawy zaburzeń SI po ukończeniu przez dziecko trzech lat:
  • nadmierna ruchliwość dziecka lub bierność, niska aktywność dziecka, ślamazarność,
  • opóźnienie w mówieniu,
  • trudność w zdobywaniu nowych umiejętności motorycznych,
  • problemy z samoobsługą,
  • strach przed wspinaniem się na drabinki, wejściem na krzesło itp.,
  • trudności w przenoszeniu uwagi z jednej rzeczy na inną,
  • łatwość w dekoncentrowaniu się,
  • unikanie zabawy z innymi dziećmi,
  • impulsywność,
  • niezdolność do uspokojenia się i relaksu,
  • nadwrażliwość lub niewrażliwość na dotyk, ruch, obrazy lub dźwięki,
  • nieporadność ruchowa,
  • niechęć do mycia, obcinania paznokci czy włosów,
  • niska samoocena,społeczne i/lub emocjonalne problemy,
  • niezwykle wysoki lub niski poziom aktywności,
  • opóźnienie w nauce.
Autor: Katarzyna Jach – pedagog, terapeutka integracji sensorycznej
Bibliografia:
  1. Biel, L. and Gołąb, J.(2015): “Integracja sensoryczna”, , Kraków Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  2. Borkowska M. (2018): „Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka. Podstawy neurofizjologiczne.”; Gdańsk, Harmonia Universalis.
  3. Przyrowski Z. (2019): „Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia.”; Warszawa, Empis& Sensum Mobile sp. z o.o. sp. k.

Źródła internetowe: Centrum SI.