Rozwój wcześniaków w pierwszym roku życia

Kangaroo Mother Care

Jest to technika, w której dziecko jest trzymane na klatce piersiowej osoby dorosłej – zwykle matki – w kontakcie skóra do skóry przez dłuższy czas. Jest odpowiedni dla wcześniaków i dzieci urodzonych o czasie ważących mniej niż 2 kg, które nie mają innych poważnych problemów (prawidłowe oddychanie, normalne tętno). Dziecko kładzie się na piersi matki, przytrzymywane przez chusteczkę zawiniętą i zawiązaną na plecach matki. Badania pokazują, że “kangurowanie” może wzmacniać więź między rodzicami a dziećmi, promować karmienie piersią i poprawiać zdrowie wcześniaków.

Jak kangurować?

W ciepłym pokoju w domu ubierz wcześniaka tylko w pieluszkę, a następnie połóż dziecko na swojej klatce piersiowej i obróć jego główkę na bok, tak aby jego ucho było przy twoim sercu. Poświęć ten czas wyłącznie dla dziecka, staraj się ograniczyć ilość bodźców zewnętrznych dochodzących do dziecka. Bardzo ważnym elementem w ocenie rozwoju wcześniaka jest znajomość wieku skorygowanego dziecka. Wiek skorygowany to wiek chronologiczny dziecka pomniejszony o liczbę tygodni lub miesięcy przed jego urodzeniem. Twoje dziecko może wydawać się opóźnione w rozwoju, jeśli porównasz je z dzieckiem w tym samym wieku chronologicznym. Ale jeśli użyjesz skorygowanego wieku dziecka, może to pokazać, że rozwój Twojego dziecka przebiega prawidłowo.

Rozwój wcześniaków w 1. miesiącu życia 

Wcześniaki potrzebują dużo spokoju, poczucia bezpieczeństwa oraz czasu na rozwój poszczególnych układów, które nie zdążyły w pełni wykształcić się w związku z przedwczesnym porodem. W pierwszych miesiącach życia dziecko musi nauczyć się samoregulacji. Czasami dzieci, które spędzają dużo czasu na OIOM-ie, mają trudności z uspokojeniem się, śpią niespokojnie, są pobudzone, ich ruchy są chaotyczne, nieprzewidywalne, są rozdrażnione. Aby pomóc dziecku w budowaniu samoregulacji, organizacji układu ruchowego, poprawie uwagi/interakcji możemy zastosować sprzyjające temu elementy pielęgnacji.

1. Kangurowanie – opisane wyżej.
2. Otulanie/zawijanie noworodka z rączkami przy buzi – zapewni poczucie bezpieczeństwa, pozwoli dziecku czuć się jak w brzuchu u mamy, pozytywnie wpłynie na naukę samoregulacji
3. Zapewnienie linii środkowej – pomaganie dziecku w trzymaniu głowy w linii środkowej pozwala mu patrzeć na ciebie i nawiązywać kontakt wzrokowy. Możemy układać dziecko na swoich kolanach twarzą do nas, kiedy siedzimy z ugiętymi nogami.

Ważne jest by od pierwszych dni życia dziecka, zapewniać mu różne pozycje ułożeniowe, jeśli tylko jest to możliwe, by dziecko leżało zarówno na plecach, na brzuchu jak i na bokach. Charakterystyczne cechy noworodka:

• W leżeniu na plecach głowa ułożona jest na boku, bez preferowania żadnej ze stron
• Dominuje wzorzec zgięciowy w kończynach
• W kończynach ruch jest przypadkowy, o dużym zakresie, przesadny, energiczny, płynny, z rotacją w obrębie dużych stawów
• Kończyny dolne wykazują większą aktywność niż kończyny górne
• Często widoczny odruch Moro – reakcja niemowlęcia występująca w odpowiedzi na gwałtowną zmianę położenia noworodka, głośniejszy dźwięk czy hałas. Dziecko wygina plecy w łuk, odrzuca na bok ręce i nogi, zaciska piąstki i wykonuje ruch, jakby chciał się objąć rękami.

Rozwój wcześniaków – 2. miesiąc

W drugim miesiącu życia:

• W leżeniu na plecach widoczny jest wzorzec szermierza – jeśli leżącemu na plecach noworodkowi odwróci się głowę w bok, to ręka i noga po tej samej stronie ciała wyprostują się, a kończyny po drugiej stronie ciała zegną się w stawach.
• W leżeniu na brzuchu dziecko unosi głowę i utrzymuje ją przez ok 10sek.
• Koordynacja ręka-usta, dziecko często wkłada rączkę do buzi
• Źrenice reagują na światło, dziecko odwraca głowę, oczy w kierunku światła
• Obserwuje mamę podczas karmienia lub w momencie kiedy mówi do niego (od 3 tyg. życia)

Zaleca się by dziecko przebywało w pozycji na brzuchu żeby wzmocnić mięśnie ramion i brzucha. Najlepiej na macie, która jest rozłożona na podłodze (jeśli jest taka możliwość). Na macie dziecko będzie bezpieczne, a w razie niekontrolowanego obrotu, nie zrobi sobie krzywdy.

3 miesiąc skorygowany:

W trzecim miesiącu życia:

• dziecko przyjmuje symetryczny podpór na przedramionach
• w leżeniu na brzuchu utrzymuje głowę w górze przez co najmniej 1 min
• pojawia się więcej wyprostu w stawach biodrowych
• w pozycji leżenia zatrzymuje głowę w linii środka
• skupia wzrok na przedmiotach znajdujących się przed jego twarzą
• Łączy rączki w linii środka, śledzi ruchy rąk przed swoją twarzą i bawi się palcami
• Uśmiecha się, gaworzy

W trzecim miesiącu życia dziecka skupiamy się na budowaniu linii środka pod kontrolą wzroku. Nad tą umiejętnością możemy pracować przy każdej zmianie pieluszki. Kiedy dziecko leży na plecach możemy położyć naszą dłoń na jego klatce piersiowej, co pomoże mu uspokoić się i skupić wzrok na naszej twarzy, utrzymując głowę w linii środka. Możemy wtedy mówić do dziecka, śpiewać mu, pokazywać zabawkę. Rozwój wcześniaków, jeśli chodzi o umiejętności poznawcze, naukę języka, skupienia i uwagi, a przede wszystkim wchodzenia w interakcję z drugą osobą zaczyna się właśnie wtedy.

4 miesiąc skorygowany

Dziecko doskonali umiejętność leżenia na brzuchu. Pojawia się coraz więcej ruchu, próbuje sięgać do zabawek. Często używa swojej buzi, żeby pomóc sobie w złapaniu przedmiotu. Stuka delikatnie zabawkami i drapie różne powierzchnie. W leżeniu na plecach rozpoczyna się doświadczanie czucia własnego ciała, dotyka kolan. Dłonie są już zazwyczaj otwarte, w pozycji oczekującej na bodźce. Ogląda na zmianę raz przedmiot, a raz swoją rękę, stara się chwycić i przybliżyć do siebie przedmiot.

5 miesiąc skorygowany

W tym miesiącu dziecko potrafi już symetrycznie podpierać się na przedramionach. Często przerywa podpór wykonując tzw. “pływanie” czyli oderwanie kończyn górnych od podłoża przy uniesionych i wyprostowanych kończynach dolnych. Ruchy przypominające pływanie powodują, że dziecko kołysze się na brzuchu, co ćwiczy mięśnie prostowniki i stymuluje układ przedsionkowy. Kołysanie dostarcza również dodatkowych wrażeń dotykowych, proprioceptywnych i kinestetycznych. Z pozycji leżenia na plecach przetacza się na boki, by za chwilę przetoczyć się całkowicie z pleców na brzuch. Dziecko ma już dobrą kontrolę głowy, w pozycji siedzącej trzyma głowę pionowo, także przy przechylaniu tułowia na bok. Gdy Twoje dziecko zbliża się do piątego miesiąca, może wydawać się coraz bardziej zainteresowane tym, co jesz. Przy rozszerzaniu diety, kiedy dziecko nie jest jeszcze stabilne w pozycji siedzącej, wskazane jest rozpoczęcie karmienia na kolanach rodzica. Kiedy dziecko osiągnie dobrą kontrolę tułowia w siadzie można przejść na karmienie w krzesełku.

6 miesiąc skorygowany

Zebrane doświadczenia ruchowe z poprzednich miesięcy pozwalają dziecku na bycie coraz bardziej funkcjonalnym. W tym czasie zazwyczaj pojawiają się pierwsze przetoczenia z leżenia na plecach do leżenia na brzuchu. Dziecko wykorzystując dobrą kontrolę obręczy barkowej i kończyn górnych zaczyna wypychać się do podporu wysokiego na wyprostowanych ramionach i otwartych dłoniach. W pozycji na brzuchu jest coraz bardziej ruchliwe, obraca się wokół własnej osi, sięga po zabawki, manipuluje nimi, wsadza do buzi. W pozycji na plecach dziecko chętnie sięga rękoma w kierunku uniesionych stóp i bawi się we wpół ugiętej pozycji. Pozycje te umożliwiają naukę schematu własnego ciała, stymulację dotykową oraz wzrokową świadomość ciała.

Rozwój wcześniaków w 7. miesiącu

W siódmym miesiącu bogactwo ruchów jest jeszcze większe. Często widoczne jest już przetaczanie się, obracanie wokół własnej osi, przyjmowanie pozycji czworaczej, “bujanie się” w tej pozycji – czyli nauka przenoszenia ciężaru ciała, która pomoże zapoczątkować pierwsze próby czworakowania.  Dziecko jest coraz bardziej zainteresowane otoczeniem, ma ogromną motywację do przemieszczania się w celu dotarcia do zabawek i ludzi, badania środowiska czy po prostu doświadczenia ruchów ciała. Z pozycji czworaczej często w tym czasie dzieci podejmują pierwsze próby samodzielnego siadania, na początku podpierając się oburącz, by w miarę doskonalenia tej umiejętności przyjąć siad prosty z rękoma uwolnionymi do manipulowania zabawkami.

8 miesiąc skorygowany

W miarę jak dziecko rośnie, staje się coraz silniejsze. Potrafi przechodzić przez wiele pozycji, nie pozostając zbyt długo w jednym miejscu. Przemieszcza się pełzając lub czworakując. Zaczyna pracować nad samodzielnym siedzeniem, bez pomocy rąk. Dzięki temu ręce dziecka mogą swobodnie się bawić. Dziecko uczy się przechodzenia z siadu do pozycji czworakach i z powrotem. Jest coraz bardziej zainteresowane tym co jest wyżej, stąd mogą pojawić się pierwsze próby wspinania przy meblach oraz przyjmowania pozycji stojącej. Dziecko chętnie bawi się w pozycji na kolanach.

9 miesiąc skorygowany

Lepsza kontrola tułowia pozwala dziecku swobodnie bawić się w pozycji siedzącej. Niemowlę może przyjmować wiele pozycji równocześnie angażując ręce w precyzyjne czynności ruchowe. Może również przechodzić do i wychodzić z siedzenia trzymając wsamym czasie zabawkę. Raczkowanie lub pełzanie jest głównym sposobem przemieszczania się 9- miesięcznego malucha. Umiejętności czworakowania są poszerzane o umiejętności wspinania. Dziecko zaczyna eksperymentować z właściwościami mebli, odkrywając na które da się wspiąć, a na które nie. W 9 miesiącu bardzo często ciekawość świata prowadzi dzieci do nabywania umiejętności samodzielnego wstawania z podparciem przy meblach. Wkładają w to wiele wysiłku. Poprawia się koordynacja ruchów palców i pojawia się chwyt pęsetowy. Dziecko zaczyna używać palca wskazującego do pokazywania na przedmioty znajdujące się daleko od niego np. lampa, drzwi.

Rozwój wcześniaków – 10. miesiąc 

Niemowlęta w wieku 10 miesięcy są zajęte aktywnym badaniem otoczenia oraz doskonaleniem wszystkich nabytych wcześniej umiejętności ruchowych. Dzieci w tym wieku lubią badać różnego rodzaju zabawki przy pomocy wzroku i rąk. Często interesują się zabawą pojemnikami, wkładaniem rzeczy do środka i ich wyciąganiem. Zaczynają również naśladować gesty. Czworakowanie i wspinanie to główne aktywności 10-miesięcznego dziecka. Ruchy te rozwijają koordynację pomiędzy  tułowiem i kończynami. Niemowlę ma w tym czasie dobrze rozwiniętą kontrolę ruchową i świadomość ciała aby manewrować ciałem nad, wokół lub nad przeszkody, które mogą przeszkadzać w dotarciu do zabawki. Zdolność do kontrolowania postawy ciała i kończyn dolnych w pozycji stojącej umożliwia dziecku ćwiczenie kolejnej umiejętności jaką jest chód do boku.

Rozwój wcześniaków w 11. miesiącu

Z upływem czasu dziecko staje się coraz bardziej żądne przygód. Może chcieć zacząć stawiać pierwsze kroki, ale często nie jest jeszcze na to gotowe. Używanie zabawki do pchania to świetny sposób na zachęcenie do chodzenia, ponieważ zapewnia wsparcie. Zabawka do pchania czy wózek na zakupy albo domowe krzesło może być wspaniałym przedmiotem, służącym dziecku do nauki transferowania środka ciężkości swojego ciała w przód, jednocześnie dając możliwości jeszcze większego eksplorowania otoczenia. W wieku 11 miesięcy dziecko często zaczyna próbować stać bez podparcia, trzymając oburącz jakąś zabawkę. Buduje w ten sposób kontrolę tułowia, która pozwoli mu zaraz postawić pierwsze samodzielne kroki. Dziecko w tym wieku lubi zabawy w klaskanie z użyciem obu rąk, uderzanie o siebie przedmiotami i pomaganie w ubieraniu. Lubi też zabawki z małymi dziurami, samochody, które można popychać, zabawki ze sznurkami, zabawki do sortowania kształtów, wielofunkcyjne zabawki interaktywne i wszystkie rodzaje pojemników.

12 miesiąc skorygowany

Dwunastomiesięczne niemowlę lubi naśladować czynności domowe takie jak gotowanie, ubieranie się. Przedmioty codziennego użytku takie jak patelnie, garnki są często ulubionymi zabawkami. Zabawa takimi przedmiotami rozwija zdolności percepcyjne i precyzyjne umiejętności ruchowe dziecka. Może się okazać, że dziecko jest zainteresowane chwilami stania bez podporu. Może nawetwykonać kilka kroków samodzielnie, bez niczyjej pomocy! To wspaniale! Może się również okazać, że Twoje dziecko nie jest jeszcze gotowe, żeby pójść samodzielnie. Spokojnie, ma na to czas do 18 msc życia.

Obserwując rozwój wcześniaków ważne jest, aby pamiętać, że każde dziecko jest inne. Poszczególne umiejętności ruchowe mogą pojawić się w innym momencie rozwoju. Niektóre dzieci zaczną przemieszczać się pełzając, inne od razu raczkując. Część dzieci przyjmie siad z pozycji czworaczej, a inne z wypychając się z pozycji leżenia bokiem. Jedne dzieci będą podejmowały próby stania zanim osiągną pełną stabilizację w siadzie. Szczególnie istotne jest, by oceniając rozwój wcześniaków, wziąć pod uwagę czynniki mające na niego bezpośredni wpływ takie jak wcześniactwo. Ta wyjątkowa grupa dzieci potrzebuje więcej czasu, żeby “dogonić” swoich rówieśników urodzonych w terminie.

Jednak jeśli mamy jakiekolwiek obawy dotyczące rozwoju naszego dziecka warto skonsultować je z lekarzem rehabilitacji, czy z fizjoterapeutą dziecięcym. Będą oni w stanie ocenić czy rozwój dziecka przebiega prawidłowo. Zdecydują, czy wskazana jest rehabilitacja, aby pomóc dziecku w nauce prawidłowych wzorców ruchowych.

Monika Szczepaniak,
fizjoterapeutka, terapeuta NDT-Bobath

Źródła:

• https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/newborn-health-caring-for-preterm-babies
• https://followup.sunnybrook.ca/parents/first-year/
• https://kidshealth.org/en/parents/preemie-care.html
• Bly L.: Motor Skills Acquisition in the First Year, Psychological Corp, 1994 r
• Hellbrugge T.: Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa, Fundacja “Promyk Słońca”, Wrocław 2016 r